مبلغان و پیام‌آوران دین

          طلاب و روحانیون  
            بازدید : 20
          1391/08/19
           نظرات (0)
        

تبلیغ یعنی رساندن از ریشه (بلغ) به معنای، رسیدن به حدّ كمال،[1] تبلیغ رساندن پیام به طور كامل به مخاطب است، به طوری كه در جریان روند این روش یك نوع فرهنگ در مخاطب و در جامعه مورد خطاب و موردنظر پیام تبلیغی پدیدار شود. مبلّغ به معنای كسی است كه امر تبلیغ به عهده او گذاشته شده و مأموراست به رساندن آن پیام به فرد یا اجتماع مورد نظر.
تبلیغ یكی از اساسی‌ترین ابزار نشر دین اسلام بوده و امری است كه خداوند پیامبران خود را به آن مأمور كرده است و در آیات قرآنی آنها را به عنوان مبلغ معرفی كرده است.
«...الذین یبلغون رسالات الله و یخشونه...»[2]، «یا ایها الرسول بلغ ما اُنزل الیك من ربك...».[3]
بر اساس بسیاری از آیات قرآن كریم انبیای الهی به عنوان مبلغ دین الهی معرفی شده‌اند و پیامبر اسلام ـ صلی الله علیه و آله ـ نیز یكی از مبلغین دین الهی بوده و متن پیام تبلیغی آن حضرت قرآن كریم است. بر این اساس ادیان الهی و دین اسلام بر اساس و محور تبلیغ بوده است، لذا تبلیغ یك امر الهی و دارای ارزش بسیار والایی است و در روی زمین قدمتی بس دیرین دارد. و امروزه نیز یكی از مؤثرترین شیوه‌های القاء فرهنگها و پیامها محسوب می‌شود، پیامبراكرم ـ صلی الله علیه و آله ـ در مرحله اول خودش عهده‌دار امر مهم تبلیغ بوده و شخصا افرادی را مأمور ابلاغ پیام الهی به شهرهای مختلف می‌فرستاد. و به وسیله این ابزار مهم به ترویج احكام اسلام اقدام می‌نمود و برای این امر ارزش والایی قائل بود و امیر المؤمنین علی ـ علیه السّلام ـ را چندین بار به تبلیغ اسلام مأمور نمود و از عملكرد آن حضرت اظهار رضایت نمود، از جمله آن حضرت را برای تبلیغ احكام به یمن فرستاد.[4] رسول خدا ـ صلی الله علیه و آله ـ در آغاز كار خویش دین اسلام را شخصاً و با سختی و در اطراف شهر مكه در دره‌های كوه‌های اطراف مكه تبلیغ می‌نمود و چون تبلیغ مخفیانه بود، محل تبلیغ را عوض می‌كرد، مدتی در مكه از منزل، ارقم، به عنوان دار التبلیغ استفاده می‌كرد.[5]
ارزش تبلیغ را پیامبر اكرم ـ صلی الله علیه و آله ـ وقتی علی ـ علیه السّلام ـ را به یمن اعزام می‌فرمود چنین تبیین می‌فرماید: ای علی قسم به خدا، ای علی هر كس را خداوند به بركت تبلیغ تو هدایت فرماید و به دست تو به اسلام گرایش پیدا كند، بهتر است برای تو از هر چیزی كه خورشید بر آن طلوع و غروب می‌كند، اگر یك نفر در این راه ایمان بیاورد پاداش و اجر آن برای تو در آخرت بسیار ارزشمندتر از تمامی موجوداتی كه خورشید به آنها می‌تابد تا قیامت ولایت تو بر اوست.[6] (یعنی پاداش این كار تو معادل تمام پاداش كسانی است كه تا قیامت اعمال صالح انجام می‌دهند.)
حكمتهای تبلیغ:
تبلیغ برای رساندن پیام الهی است و حكمتهای زیادی در آن نهفته است، چنان كه در تاریخ برای آن نمونه‌های بسیاری ذكر شده است.
بهترین حكمتی كه برای تبلیغ می‌توان تصور كرد این است كه خداوند متعال پیامبران خود را بدان مجهز كرده است.
در امر تبلیغ، خصوصاً در روش حضوری و ارتباط مستقیم و بلاواسطه با مخاطب اسراری نهفته است كه مخاطب را تحت تأثیر شدید و وافی قرارمی‌دهد و ارتباط مستمر را با مخاطب برقرار می‌سازد، چنان كه در گذشته تاریخ اسلام چنین بوده است، خصوصاً اگر مبلغی با ویژگیهای برتر و اوصاف نیكی در میان مخاطبین به تبلیغ بپردازد.[7]
شیوه‌های تبلیغ: چنان كه در طول تاریخ برای امر تبلیغ شیوه‌های كاربردی و موثری بوده است و در دین اسلام نیز به این شیوه‌ها، خصوصاً در قرآن به این اشاره شده است، یكی از شیوه‌های تشویقی كه در قرآن از آن به انذار و تبشیر تعبیر شده است و از انبیای الهی به عنوان مبشرین ومنذرین یاد شده است.[8]
1. انذار به معنای ترساندن و از پیامبران با عنوان منذرین در قرآن یاد شده است.[9]
پیامبر اكرم ـ صلّی الله علیه و آله ـ هم از شیوه «تبشیر»، «مژده» و هم از شیوه «انذار» «ترساندن» در تبلیغ خود استفاده می‌كردند و با هر كس و هر قومی به فراخور حال او برخورد می‌كردند. آیاتی كه در قرآن به مؤمنین بشارت پاداش‌های بزرگ را می‌دهد، ‌از جمله روشهای تبشیر قرآن است كه پیامبر به مردم ابلاغ می‌نمود و آیاتی كه پیام‌های ترساننده از آتش خشم الهی و دوزخ را می‌رساند از جمله پیامهای تنذیری است كه پیامبر ـ صلّی الله علیه و آله ـ ابلاغ كرده است.[10]
2. از جمله شیوه‌هایی كه پیامبر اكرم به كار برده است در راه تبلیغ دین، عملكرد خودش بوده، یعنی از طریق عمل خود و رفتار خود دین الهی را تبلیغ كرده است، مثلاً در منابع تاریخی آمده است كه حضرتش اخلاق كریمانه و متواضعانه داشته است و قرآن نیز این ویژگی منحصر به فرد آن حضرت را یكی از روشهای مهم گسترش اسلام می‌شمارد و می‌فرماید: «... فبما رحمهٍ من الله لنت لهم و لو كنت فظاً غلیظ القلب لا نفضُّوا من حولك فاعف عنهم و استغفرهم و شاورهم فی الامر...».[11] اخلاق نرم و نیكوی آن حضرت جذبه خاص و بی‌نظیری داشت چنان كه قرآن می‌فرماید: «... انك لعلی خلق عظیم...».[12]
در این آیه به چند روش كه پیامبر اكرم ـ صلّی الله علیه و آله ـ در تبلیغ خود بدانها عمل می‌فرمود اشاره شده است. از جمله بخشش: پیامبر از جرم مردم بخشش می‌نمود و گذشت داشت و این روش در تشویق قلوب و گرایش آنها به اسلام بسیار مؤثر بود.
3. شیوه دیگرش كه در این آیه اشاره شده است: استغفار نسبت به مردم بود یعنی برای آنها از خداوند طلب مغفرت می‌نمود، این شیوه نیز، دل آنها را نسبت به پیامبر و اسلام نزدیكتر می‌نمود، به طوری كه به پیامبر اكرم ـ صلّی الله علیه و آله ـ عشق می‌ورزیدند و از جان خویش در راه او می‌گذشتند. شیوه دیگری كه در آیات قرآن به آن اشاره شده است، این است كه پیامبر به مردم دعا می‌كرد و درود می‌فرستاد كه برای آنها بسیار مسرّت بخش بود «... و صل علیهم...».[13] «... ان صلاتك سكن لهم...»؛[14] ای پیامبر دعا كن برای آنها كه دعای تو در حق آنها مایه آرامش خاطرشان است.
4. یكی از شیوه‌هایی كه پیامبر اكرم ـ صلّی الله علیه و آله ـ استفاده كرد فرستادن نامه بود، و تبلیغ خود را منحصر به افراد اطراف خود نمی‌كرد بلكه با ارسال نامه یا ارسال پیك و مبلغین توانمند، به ارشاد و هدایت مردم می‌پرداخت. علمای اسلام نیز این روشها را در تبلیغ دین اعمال می‌كنند و بكار می‌گیرند، تمام روشهای فوق كه ذكر شده توسط علمای اسلام به عنوان روش پیامبر اكرم ـ صلّی الله علیه و آله ـ بهترین روش به كار گرفته شده و در راه ترویج اسلام مؤثر بوده است.
علمای اسلام در گذشته و حال در ایام مخصوص و در هر فرصت به دست آمده از سیره و روش پیامبر اكرم ـ صلّی الله علیه و آله ـ و اهلبیت ـ علیهم السّلام ـ عصمت و طهارت كه مبلغان الهی و برترین الگوها بوده‌ و هستند در تبلیغ اسلام و تبیین احكام اسلامی تبعیت نموده و به آن تأسی نموده و می‌كنند. روشهای دیگری نیز كه از جمله روش جدیدی است كه باید به كار برده شود روش استفاده از ارتباطات و ابزار ارتباطی است كه از طریق ابزار و تكنولوژی‌های جدید و مدرنیته در خدمت فرهنگ و تبلیغ قرار گرفته است، اگر چه این ابزارهای ارتباطی توسط استعمارگران و دشمنان اسلام به منظور محو اسلام و ارزشهای جوامع اسلامی به وجود آمده است ولی می‌توان از این ابزارها با استفاده صحیح و بهینه، نتیجه مثبت به بار آورد و از طریق، ماهواره و اینترنت و وسایل صوتی و تصویری، شبكه‌های ارتباطی دیگر، چهره واقعی اسلام را به راحتی به جهانیان كه تشنه معارف دینی هستند عرضه نموده و تبلیغ كرد و این ابزار وسیع و جهانی را در خدمت فرهنگ اسلامی مورد استفاده قرار داد، از جمله ابزارها كه در اثر تبلیغ می‌توان از آن بهره گرفت آموزش و یادگیری علوم و مباحث جدید و زبانهای خارجی است كه باید مبلغان به این سلاح كاربردی تأثیرگذار مسلح شوند، چون روش حضوری و تبلیغ و ارتباط مستقیم با مخاطب تأثیر بسیار مهمی در تبلیغ و ترویج دین دارد كه باید به كارگرفته شود و امروز حوزه‌های علمیه به این مهم در حد محدودی پرداخته‌اند كه باید گسترده شود كه از آرزوهای رهبر معظم انقلاب می‌باشد.
تبلیغ شیعه دارای امتیازات بسیار برجسته و ویژه است كه از جمله این ویژگی‌های برجسته استفاده از سیره معصومان در امر تبلیغ است، چون متون شیعه به بركت آثار امام معصوم از لحاظ محتوا و الگو دهی غنی است، چون هم سیره معصومان در پیش روی ماست و هم دیدگاه‌های علمی و نورانی آنها در تمام موضوعات فرهنگی، هنری، علمی و اجتماعی و اقتصادی، لذا غنای تبلیغ شیعه از این جهت بی‌نظیر است، فراگیر بودن متون حدیثی شیعه از امتیازات دیگر است كه وقتی به درستی به مخاطب رسانده شود نور كلام آنها تأثیر مهمی در روح مخاطب داشته و به هدایت او می‌انجامد.[15]
یكی از امتیازات مهم تبلیغ شیعه، وجود اسوه‌هایی نظیر نهضت عاشوراست، نهضت عاشورا یكی از اساسی‌ترین عناصری است كه مایه پویایی تبلیغ شیعه شده است، و اصولاً تمسك به اهل بیت از امتیازات منحصر به فرد تبلیغ شیعه است كه سبب پویایی بوده، اجتهاد و ولایت در تشیع نیز از درون مایه‌های حیاتی تبلیغ شیعه است كه در هیچ یك از فرقه‌های اسلامی این برجستگی وجود ندارد.[16]

[1] . فرهنگ لاروسی، ج 1، واژه البلاغ.
[2] . احزاب، 39.
[3] . مائده، 67.
[4] . شیخ مفید، ‌الارشاد، چ اول، قم، آل البیت، 1413 هـ .ق، ج 1، ص 55 و 65 و 139 و 5ـ194.
[5] . دكتر محمد ابراهیم آیتی، تاریخ پیامبر اسلام، چ ششم، تهران، دانشگاه، 78، ص 78 ـ 79.
[6] . علامه مجلسی، بحار الانوار، چ دوم، تهران، دار الكتب الاسلامیه، 63، ج 21، ص 3ـ360.
[7] . آیتی، پیشین، ص 145 ـ 146 و 147 ـ 148، و مجلسی، بحار، پیشین، ص 360 ـ 363.
[8] . فبعث الله النبیین مبشرین و منذرین...؛ بقره، 213.
[9] . و ما نرسل المرسلین، الا مبشرین و منذرین، 48 انعام و 56 كهف، یا ایها النبی انا ارسلناك شاهداً و مبشراً و نذیراً؛ احزاب، 45؛ اسراء، 105؛ فرقان، 56.
[10] . مانند آیاتی كه در توصیف بهشت به عنوان جایگاه ابدی مؤمنین و جهنم به عنوان جایگاه كافران و گناه‌كاران كه در آیات قرآن نظیر 82 و 111 و 214، 221، 265 و 266 بقره و درباره جهنم آیاتی نظیر 12 و 162 و 197 آل عمران و 55 و 93 و 97 و 115 سوره نساء.
[11] . آل عمران، 159.
[12] . قلم، 4.
[13] . توبه، 103.
[14] . توبه، 103.
[15] . ر.ك: شهید مطهری، سیری در سیره ائمه اطهار ـ علیهم السّلام ـ و اسلام و مقتضیات زمان و ر.ك؛ مجموعه بحار الانوار مجلسی كه مملو از نكات برجسته درباره سیره معصومین است.
[16] . ر.ك: شهید مطهری، امامت و رهبری، چ دوازدهم، تهران، صدرا، 1370، صص 46، 51، 89 الی 92؛ و ر.ك: شهید مطهری، ولاءها و ولایتها، چ ششم، تهران، صدرا، 1370، ص 40 ـ 49 و 50 ـ 60.

ارسال نظر برای این مطلب